De vijf O’s bij ernstige ziekte

In het boek Ik weet niet wat ik zeggen moet. Hoe praat je over dood, verlies en rouw? geven we vele tips over hoe je het gesprek kunt aangaan met iemand die ernstig ziek is. Maar we geven ook vijf reacties die je het best zoveel mogelijk kunt mijden als je die persoon voor het eerst over zijn ziekte spreekt. Dit hebben we samengevat in De vijf O’s. Je doet een ernstig zieke of zijn naasten géén plezier als je op de situatie reageert met één van onderstaande vijf O’s.

Reageren met een Oplossing
Dan zeg je dingen als: ‘Weet je wat jij moet doen? Je moet naar een ander ziekenhuis. Je moet naar een andere dokter. Je moet mediteren. Je moet positief blijven. Je moet…’ Nee. De ander moet helemaal niets. De ander heeft niets aan dit soort ongevraagde adviezen. Maak jezelf niet wijzer of groter dan je bent: ook jij kunt de ziekte niet oplossen of wegtoveren. Wat doe je dan wel, in plaats van een vermeende oplossing aan te reiken? Je erkent. Je erkent het bestaan van die ziekte. Je erkent dat hetgeen de ander zegt, onrechtvaardig is. Of zwaar, verdrietig, vervelend et cetera.

Reageren met een Overdrijving
Dan zeg je dingen als: ‘Wat erg zeg, jouw ziekte. Maar wat ik laatst toch over iemand hoorde? Die had precies hetzelfde als jij, maar die werd vervolgens ook nog ontslagen. En drie weken later ging zijn vrouw er vandoor. Tjongejonge, die zat pas in zak en as.’ Niet doen. Je begon goed (‘Wat erg’), maar wat er daarna allemaal kwam mag je achterwege laten. Je probeert misschien de ellende van de ander te verzachten onder het mom: het kan altijd erger. Maar als je dat doet, bagatelliseer je de ervaring van de ander. Niet doen dus. Wat doe je dan wel, in plaats van reageren met een overdrijving? Zie hierboven: je erkent. Je erkent de ernst van de ziekte, die is echt al erg genoeg.

Reageren met een Oordeel
Dan zeg je dingen als: ‘Vervelend zeg, die ziekte. Komt het van het roken? Was je altijd al zo’n binnenvetter? Veel rood vlees gegeten misschien? Je hield nogal van zonnen, nietwaar? Had je je wel goed ingesmeerd?’ Niet doen. Bewust of onbewust proberen mensen ziektes te verklaren, ook omdat henzelf dat veilig kan stellen. Maar: niemand is geholpen met dit soort oordelen of opinies. Ziektes zijn nou eenmaal zelden tot één bepaalde oorzaak te reduceren, het is vooral een kwestie van pech. Wat doe je dan wel, in plaats van oordelen? Zie hierboven: je erkent. Je erkent de ernst van de ziekte, en laat niet iemand achter met een extra schuldgevoel.

Reageren met Omdraaien
Dan zeg je dingen als: ‘Wat verschrikkelijk zeg, jouw ziekte. Maar wat mij toch pas is overkomen? Ik was een paar weken op vakantie geweest en toen bleek achteraf op dag één de stroom uitgevallen te zijn. Nou, je weet hoe groot onze diepvries is… Al-les bedorven! En een stank! We ruiken het nog steeds in huis. Niet te harden die geur.’ Dit wordt ook wel eens gespreksnarcisme genoemd: alles wat een ander zegt, wordt aangegrepen om het vooral over jezelf te hebben. Dat doe je liever niet. Wat doe je wel? We blijven het herhalen: je erkent. Je erkent de ernst van de ziekte, je luistert naar de ander, je toont interesse in zijn verhaal en laat jouw ellende even voor wat het is.

Reageren met Opfleuren
Dan zeg je dingen als: ‘Kop op joh, je moet positief blijven, misschien vinden ze nog wel een medicijn. Ze kunnen zoveel tegenwoordig, het komt vast goed. Je moet je er niet bij neerleggen. Geniet vooral van de mooie dingen die er nog in je leven zijn.’ Het is soms een natuurlijke (en goed bedoelde) neiging van mensen om nare dingen te onderdrukken door de ander te willen opbeuren. Je walst eigenlijk best gevoelloos over de ander heen als je dit zegt, en dat wil je niet. Wat doe je dan wel? Je weet het inmiddels wel: je erkent. Je erkent de ellendige situatie van de ander en je luistert.

Toelichting op de vijf O’s

Nog een paar kleine toelichtingen op die vijf O’s:

De waarschuwing dat je niet moet Overdrijven noemen we ten dele ook omdat mensen soms de neiging hebben om het leed van de één te vergelijken met het leed van de ander. Alsof er een soort hiërarchie bestaat van wat een beetje erg, gewoon erg en echt heel erg is. Die meetlat bestaat niet. De mate van leed, verdriet of ellende van de ene persoon valt nou eenmaal niet in centimeters of kilo’s uit te drukken. Doe dus niet aan leedconcurrentie.

Dat je niet moet reageren met Omdraaien, wil niet zeggen dat je niets over je eigen leven mag zeggen. Integendeel. Dat mag allemaal, maar pas nádat je naar de ander hebt geluisterd (of: terwijl je goed naar de ander blijft luisteren). Het kan zijn dat de zieke het erg op prijs stelt dat je over jouw persoonlijke leven en alle ‘gedoetjes’ daarin blijft praten. Daarmee laat je zien dat de ander meer is dan alleen maar iemand met een ziekte, en dat is goed. Alles valt of staat hierbij om de afstemming. Ga niet met het leed van de ander aan de haal. Gebruik zijn diagnose niet om zelf aan het woord te kunnen zijn.

Natuurlijk kan het het contact tussen jou en de ander echt ten goede komen als je zelf, eerder in het leven, ervaring hebt opgedaan met ongeneeslijk zieke mensen. Misschien is je moeder of je oma ook aan een ernstige ziekte overleden, ging je altijd met haar mee naar het ziekenhuis en heb je lange tijd voor haar gezorgd. Als de ander weet dat je die bagage in je rugzak hebt zitten, kan hij je als een semi-lotgenoot ervaren. De kunst is om jouw eigen ervaring in eerste instantie gedoseerd in te brengen. Mocht nou duidelijk blijken dat de ander vooral geïnteresseerd is in jouw verhaal, en liever niet over zijn eigen situatie praat, dan hoeft er geen enkele rem te zijn voor jou om over jouw eigen ervaringen te praten.

Bij Opfleuren kunnen we toevoegen dat het ook zeker een goede functie kan hebben. Als het past bij jullie relatie en het moment, is het fijn om de zinnen even te verzetten en samen iets te doen dat even afleidt van de situatie. Maar dat is van een andere orde dan in een eerste gesprek alles met enkel opbeurende opmerkingen tegemoet treden.

Wil je de vijf O’s downloaden als handige flyer? Klik dan hier.